Een jaren 60 woning aardgasvrij !
De Bilderdijkstraat 43, een jaren 60 woning gaan we volledig renoveren en aardgasvrij opleveren. Technisch verouderd en heel slecht geïsoleerd. Kijken of het ons lukt :-)
Inleiding
In de jaren ’60 en ’70 is er in de regio Capelle aan den IJssel veel gebouwd om het woningtekort tegen te gaan. Er was sprake van geïndustrialiseerde en gestandaardiseerde bouw. Er ontstonden voor het eerst doorzonkamers, tuingerichte kamers en L-kamers. Veel huizen hebben drie woonlagen: de woonkamer en keuken op de begane grond, de slaapkamers en badkamers op de verdieping en een meer of minder bruikbare zolderverdieping. De meeste woningen uit deze periode hebben grote kozijnen, schuine daken en een voor- en achtertuin.
Dat huizen uit de jaren ’60 gemiddeld een energielabel E of F hebben, komt door hoe ze gebouwd zijn. Zo werd er weinig tot geen isolatie toegepast en werden er ongeïsoleerde dakkapellen geplaatst.
De Bilderdijkstraat 43
De woning aan de Bilderdijkstraat 43 is gelegen in de leuke dichtersbuurt in Middelwatering-West te Capelle aan den IJssel. De woning is gebouwd in 1963 naar een ontwerp van architect G. de Regt, type K en gelegen op een perceel met een totaal oppervlak van circa 140 m2, het woonoppervlak bedraagt nu circa 125 m2. Het huidig energielabel is label E.
De dichtersbuurt is een levendige, kindvriendelijke buurt met relatief veel gezinnen. Qua bereikbaarheid is de woning goed bereikbaar en gelegen op loopafstand van het centrum van Capelle aan den IJssel, winkelcentra en het metrostation.
Visie en ambitie voor de Bilderdijkstraat 43
De woning gezond en duurzaam renoveren. Het beperken van het energiegebruik is geen doel op zich. Energie besparen dient een hoger doel: de realisatie van een comfortabele, gezonde, veilige, praktische en betaalbare woning. Kortom, een woning die kwaliteit biedt. Denk bijvoorbeeld aan een aangenaam binnenklimaat, een prettige omgeving en een attractief uiterlijk.
Hoe minder energie benodigd is, des te minder er opgewekt hoeft te worden. De meest toegepaste strategie om tot energiebesparing te komen heet de Trias Energetica. Op basis van dit principe is de stap naar zeer energiezuinig of energieneutraal mogelijk:
– Beperk het energieverbruik;
– Gebruik energie uit hernieuwbare bronnen;
– Gebruik eindige energiebronnen zo efficiënt mogelijk.
BESTAANDE SITUATIE
Bestaande situatie voor-, achtergevel, doorsnede en plattegronden. Bouwjaar 1963 :
Bestaande situatie bouwjaar 1963
Technische aspecten en huidige staat:
Het gebouw bestaat uit drie bouwlagen met een zadeldak. De inpandige berging steekt iets uit de voorgevel en is daar voorzien van een plat dak met een overstek boven de voordeur. Het dakvlak aan de achterzijde is voorzien van dakkapel. Er is een toegankelijke kruipruimte d.m.v. kruipluiken. Beukmaat is 6 meter.
De begane grond vloer en de verdiepingsvloer zijn uitgevoerd als betonnen balken en broodjes van Dato, met een betonnen druklaag en cementdekvloer erop van 2.5 cm. Geïsoleerd. De zoldervloer is een houten balken vloer met vloerdelen en hardboard er op. In de slaapkamers afgewerkt met een gestukt plafond op gips of andere drager.
Buitenmuren en woning scheidende wanden zijn gemetselde spouwmuren, in de jaren 90 geïsoleerd. Spouwbreedte circa 50 mm.
Het dak is een kap van houten gordingen met daarop een dakbeschot van houten delen. Ongeïsoleerd.
De riolering in de kruipruimte, de standleidingen en de ventilatie kanalen zijn van PVC.
De kozijnen en ramen zijn nog origineel van Zweeds vuren. Dubbel glas op de begane grond en enkelglas in de rest van het huis. Natuurlijke ventilatie, met een oude CV-ketel en oude radiatoren.
ONS PLAN VAN AANPAK
Voor een gezond en comfortabel binnen klimaat is een goede ventilatie nodig, om vocht en schadelijke stoffen af te voeren die ontstaan door stoffering, meubilair en bewoning. De grootste bronnen van fijnstof in woningen zijn koken, roken en stoffering. Door de goede kierdichting is er veel minder ongecontroleerde en ongewenste infiltratie, die vroeger in deze woningen ook voor de onbetrouwbare en meestentijds onvoldoende ventilatie zorgde.
Een aardgasvrije woning in 6 stappen. Wat zijn de stappen om te nemen:
Stap 1. Isoleren, isoleren en isoleren
Vloerisolatie, bodemisolatie, spouwmuurisolatie, dakisolatie binnenzijde, glas in HR++ of Triple beglazing.
Stap 2: Energiezuinig ventileren
Kierdichting & Balansventilatie.
Stap 3: Laag Temperatuur Verwarming
Vloerverwarming of laagtemperatuur radiatoren. Wij kiezen voor Vloerverwarming.
Stap 4: Koken en warm water
Inductie koken is het nieuwe koken zonder gas.
En warm water voor bad en douche door een smart boiler of buffervat.
Stap 5: het alternatief voor de cv-ketel
Warmtepomp of Hybride oplossing. Wij kiezen voor een warmtepomp zonder gas-aansluiting om tot aardgasvrij te komen.
Stap 6: zelf energie opwekken
Zonnepanelen en/of zonneboiler. Wij kiezen alleen voor de Zonnepanelen.
Verwarming in deze woning wordt voorbereid op een gasloze toekomst. Onze strategie :
1. Het warmteverlies reduceren tot de gevraagde 30 kWh/m2∙a. Dat wordt bereikt met bouwkundige thermische maatregelen en door de ventilatie uit te voeren als balansventilatie met warmteterugwinning. Minimaal 85% van het ventilatie warmteverlies wordt hiermee bij een goede uitvoering terug gewonnen;
2. Een verwarming afgifte systeem met een groot oppervlak, zodat met een laag temperatuur verwarming van maximaal 35°C toch voldoende warmtevermogen aan de ruimte kan worden afgegeven en er ook mee kan worden gekoeld.
We passen een combinatie van verschillende instrumenten en keurmerken toe, o.a. Active House, BREEAM, DGBC woonmerk, WELL en Passief huis.
Toelichting Uitgangspunten
Het realiseren van een gezonde en duurzame woning betekent concreet:
1. Kiezen voor bouwmaterialen die niet giftig of nadelig zijn voor de gezondheid;
2. Hoog comfort op de volgende onderdelen:
a. Lucht
b. Temperatuur
c. Geluid
d. Licht
3. Esthetisch hoogwaardig;
4. Waar mogelijk circulaire bouwmaterialen toepassen;
5. Energievraag voor ruimteverwarming maximaal 30 kWh/m2∙a;
6. Aardgasvrij;
Rc waarden en U waarden
Als uitgangspunten kiezen we de volgende minimale Rc-waarden [m2∙K/Watt] als eindresultaat na renovatie:
• Begane grondvloer 3,90
• Spouwmuren na-isolatie 1,60
• Hellend dak binnen isolatie 4,50
• Plat dak nieuwe uitbouw 6,00
• Uitbouw begane grond achter 7,00
Kozijnen
Vervangen van de bestaande kozijnen door thermo kozijnen met triple glas, maximale U-waarden :
• Uw-waarde Kozijnen Draai-kiep Kozijn 0,97 W/m2K
• Uw-waarde Kozijnen Vast Glas Kozijn 0,89 W/m2K
• Ψ-kozijn inbouw in gevel [Watt/m1∙K] 0,04
• Glas Ug-waarde 0.60 W/m2K
• Glas g-waarde ≥ 50 %
In alle verblijfsruimten minstens één te openen raam dat in kierstand kan worden vastgezet.
Een houten schuifpui in de uitbouw met, vanwege het gewicht, HR++ glas .
Uw=1,30 W/m2K. Glas HR++ 5-15-4 Ug-waarde = 1,1 (W/m2K).
Kierdichting
Een bouwfysisch goede schil is aan de buitenzijde wind dicht en aan de binnenzijde luchtdicht
gedetailleerd. Hiermee wordt het volgende beoogd:
1. Werkelijk bereiken van de theoretische isolatiewaarde van isolatiemateriaal;
2. Minimaliseren van ongecontroleerde luchtuitwisseling tussen binnen en buiten met dienovereenkomstig warmte verlies en koude verlies;
3. Weren van geluid van buiten;
4. Vermijden van lokaal discomfort ten gevolge van tocht.
De luchtdichte laag in een doorsnede tekening moet met een potloodlijn zijn te volgen zonder dat het
potlood van het papier af komt. In de uitvoering dient hier op te worden gelet, zodat wordt uitgevoerd wat is ontworpen.
Luchtdichtheidsklasse 2, met een Qv10 waarde van circa 0,6 dm3/s∙m2 vloeroppervlak.
Blowerdoortest
De luchtdichtheid – of QV10 waarde – van gebouwen bepaalt voor een groot deel de hoeveelheid warmteverlies dat er plaatsvindt. Daarom stelt de overheid steeds hogere eisen aan de luchtdichtheid van (nieuwe) gebouwen. Het uitvoeren van een luchtdichtheidstest – of QV 10 meting. Tijdens een blowerdoortest wordt de grootte van het lekverlies door luchtlekken gemeten.
Eventueel te combineren met een luchtdichtheidstest met thermografisch onderzoek of een rookproef.
Geluid installaties
Vanwege de beoogde comfortklasse dient het installatie geluidsdrukniveau in de verblijfsruimte in de slaapkamers onder de 30 dB(A) te blijven.
Balansventilatie
Er is gekozen voor een centraal ventilatietoestel: Zehnder ComfoAir Q350 ST, een WTW toestel met CO2 sensoren. Aanzuig- en afblaaskanalen tussen het WTW toestel en buiten geheel dampdicht geïsoleerd met 60 mm isolatiemateriaal.
Per slaapkamer is 50 m3/h ventilatie capaciteit nodig bij de gestelde geluidseis. Afvoer in de badkamer minimaal 100 m3/h, in de toiletten 50 m3/h.
Verwarming
De verwarming zal veel minder energie vragen dan voor de renovatie, vanwege de isolatie, kierdichting en ventilatie met warmte terugwinning. De energievraag op vloerniveau zal maximaal 50 kWh/( m2∙a). Ook het benodigde verwarming vermogen per m2 vloeroppervlak neemt sterk af naar 25 W/m2. Hierdoor is het mogelijk om vloerverwarming als hoofdverwarming toe te passen. Het totale verwarmde vloeroppervlak is circa 135 m2, het benodigde piekvermogen bedraagt circa 3,0 kW.
Er wordt gekozen voor een monovalente warmtepomp die tot -25°C voldoende vermogen kan leveren. Vooralsnog kiezen we voor een Daikin Altherma 3 lage temperatuur Split geïntegreerd vloermodel. Type 08S23D6V/D9W. Dit is een vloermodel lucht/water warmtepomp voor verwarmen, koelen en warm tapwater, ideaal voor energiezuinige woningen.
Dan kan de hele gasaansluiting worden verwijderd en zijn we aardgasvrij .
Comfort
De bewoner kan de gewenste comforttemperatuur per verdieping instellen met een kamerthermostaat. In de zomer kan via het HT koeling afgiftesysteem met de warmtepomp ook in beperkte mate worden gekoeld, tot enkele graden onder de buitentemperatuur.
Warm water voor bad en douchen
Er wordt gekozen voor een monovalente warmtepomp, een Daikin Altherma 3 lage temperatuur Split geïntegreerd vloermodel. Dit is een Vloermodel lucht/water warmtepomp voor verwarmen en warm tapwater.
Met een vrij staande warmtapwatertank van 230 liter.
Warm tapwater keuken
Quooker Fusion Square in de keuken incl. een reservoir COMBI met een inhoud van 7 liter was het idee.
Met het laten vervallen van een Quooker of elektrische close-in boiler wordt de EPC zo’n 0,08 beter.
Dus voor de EPC is het gunstiger geen quooker of close-in boiler te plaatsen en het warmtapwater af te nemen uit de boiler van de warmtepomp.
Waterontharder
OneFlow Model OFTWH-R 22 l/min
Vermindert kalkaanslag en vergroot de efficiëntie van warmwatertoestellen.
Zonne-energie
Het dakoppervlak is ongeveer 38 m2. Zonder dakkapel passen hierop 12 PV panelen op zuid-zuidwest. Met 355 Wp panelen kan op dit dak circa 4.300 kWh/a worden opgewekt. Net niet voldoende om deze woning energie neutraal te maken. We hebben gekozen voor:
LG NeON 2 BLACK, type LG355N1K-N5 van 355 Wp.
De volgende criteria zijn voor ons belangrijk:
– opbrengst garantie van 25 jaar
– Tier a klasse
– 12 stuks P370 optimizers
– aluminium rand in zwart
– prijs per capaciteitseenheid (Wp) belangrijk.
– de zonnepanelen moeten mooi in het dakvlak komen te liggen, samen met de Velux dakramen.
– hoge segment omvormers, Solar Edge (Israël / USA); SE4000 HD wave.
Bouwkundig
Om zelf zo veel mogelijk energie op te wekken hebben we zonnepanelen nodig. Het is jammer, maar daarom sneuvelt de ongeïsoleerde dakkapel op het dak. Nu hebben we de mogelijkheid om de zonnepanelen mooi in het dakvlak te plaatsen, samen met de Velux dakramen.
Om meer m2 te realiseren kiezen we voor een uitbouw op de begane grond. Dit resulteert ook in hogere waarde van de woning.
En natuurlijk vloerisolatie, bodemisolatie, dakisolatie aan de binnenzijde, nieuwe isolatie en dakbedekking voor de berging.
Wat zijn onze grootste uitdagingen tot nu toe?
Als eerste het dimensioneren van de luchttoevoer en luchtafvoer in de woonkamer en slaapkamers. In 1963 was er nog geen mechanische ventilatie en al helemaal geen Balansventilatie bedacht. De WTW-unit komt op zolder te staan. De kanalen (lucht-toevoer en -afvoer) gaan we wegwerken in een schacht, de kanalen worden weggewerkt boven een verlaagd plafond in de hal begane grond en de overloop op de 1e verdieping. Van daar uit kunnen we dan voldoende lucht inblazen in de woonkamer en slaapkamers.
De woning moet voldoen aan Luchtdichtheidsklasse 3, met een Qv10 waarde van maximaal 0,40 dm3/s∙m2 vloeroppervlak. Gaat ons dat lukken? En de originele voordeur uit 1963 wens ik te behouden. Kunnen we de voordeur behouden, met nieuwe tochtprofielen van BUVA en toch voldoen aan Luchtdichtheidsklasse 3?
Leuk natuurlijk, dat luchtdicht bouwen, maar het betekent ook echt dat er geen lucht meer in komt anders dan de 350 m3/h door Zehnder ComfoAir Q350 ST. Maar een gemotoriseerde wasemkap kan gemiddeld 300 m3/h of meer afzuigen. Dus of het raam gaat automatisch in kiepstand open als je gaat koken of er wordt op een andere manier lucht toegevoegd. Anders trek je het huis vacuüm. Dit is me nog niet duidelijk en alle advies is welkom. In het ontwerp kiezen we nu voor een Naber Turbo. De BIXO Balance Set; een innovatieve luchtafvoer- en luchttoevoer voor efficiënte en passiefhuizen is komen te vervallen.
En dan wel of niet buitenzonwering omdat het binnen te warm kan worden. Buitenzonwering is zelfs gunstig voor je EPC berekening. Screens elektrisch zijn natuurlijk de beste oplossing maar heb je weinig aan als op het terras uit de zon wil zitten. Een mooi knikarmscherm is dan een goede oplossing, niet goedkoop en minder efficiënt dan screens als het gaat om warmte buiten houden…..
De spouwmuren zijn geïsoleerd in 1981 met Sigma Isover spouwwol, garantiecertificaat hebben we, maar de RC waarde hiervan is ons onduidelijk. En voldoen deze glaswolvlokken nog?
Dan de zolder, de zoldervloer is een houten balklaag vloer, anders dan de begane grond en 1e verdieping die van beton zijn. Is dan vloerverwarming, droog systeem, voor de zolder de beste oplossing? Vermoedelijk is dit dan een dure oplossing. We hebben gekozen om de zolder niet te voorzien van vloerverwarming omdat toch de meeste warmte naar boven gaat. En de slaapkamer voorzien van een zeer mooi elektrische radiator als je stralingswarmte wenst.
PARTNERS WAAR WE MEE SAMENWERKEN
De samenwerkende partners hieronder weergegeven :
Bouwfysisch Adviseur : Robert de Bourgraaf – Dubourgraaf
Architect : Randy St. Nicolaas – Bongers Architecten BNA
EPC Adviseur : Rijk van Vulpen – Joeles
Constructeur : Erik de Vries – IBT Alblasserdam b.v.
Aannemer bouwkundig : R&R Bouw
Installaties : Van den Berg Installateurs
Schilder : Van Geet Schilders
Balansventilatie : Zehnder
Warmtepomp : Daikin
Isolatie : Kingspan
Zonnepanelen : Hagitech
Keuken : Asto
Tuin Hovernier : Alexander’s Hoveniersbedrijf
Bouwmanagement : Kernwaarde Groen
Kierdichting : Illbruck
Overige betrokken partijen : dit volgt nog
Visualisatie :
We staan open voor aanbevelingen en samenwerken.
Advies en aanbevelingen zijn welkom. Ook voor partners om mee samen te werken zodat we samen nog heel veel gebouwen gezond en aardgasvrij kunnen realiseren.
Bent u benieuwd wat er in uw project mogelijk is? Neem dan gerust contact met ons op. Wij gaan graag met u het gesprek aan.
ing. Robert Sengers | Kernwaarde Groen
